Những diễn biến liên tục gần đây cho thấy, Trung Á-Nam Kavkaz đang là một điểm nóng cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn, đặc biệt là Mỹ-Nga-Trung Quốc.

Dấu ấn mạnh mẽ nhất của Mỹ tại khu vực chính là việc làm trung gian cho việc ký kết thỏa thuận hòa bình giữa Azerbaijan và Armenia ngày 8/8 ở Washington. (Nguồn: Đại sứ quán Azerbaijan tại Việt Nam)

Trong hai tuần gần đây, hoạt động ngoại giao, chính trị diễn ra đặc biệt sôi động tại khu vực Trung Á và Nam Kavkaz. Một phần vì song song diễn ra hai sự kiện quan trọng gồm Hội nghị Liên hợp quốc lần thứ 3 các nước không giáp biển (LLDCs) với các phiên nghị sự chính thức và các cuộc họp song phương, đa phương bên lề, cùng sự kiện mang tính lịch sử Azerbaijan-Armenia ký kết thỏa ước hòa bình tại Washington.

Không chỉ vậy, những căng thẳng địa chính trị kéo dài giữa các trục Nga-Mỹ-Liên minh châu Âu (EU)-Trung Quốc-Ấn Độ vô hình trung đang khiến khu vực có vị trí chiến lược này chứng kiến những chuyển động mạnh mẽ và thú vị bên trong: vừa “chọn phe”, cạnh tranh ảnh hưởng, vừa bắt buộc phải liên kết.

Mỗi quốc gia trong khu vực chọn cho mình một phương thức tiếp cận với trật tự thế giới đang xoay chuyển. Uzbekistan chọn chiến lược thực dụng, đa phương, không liên kết chiến lược. Trong khi đó Azerbaijan đang có xu hướng bắt tay mạnh mẽ với Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đặc biệt là trong bối cảnh mâu thuẫn giữa quốc gia Nam Kavkaz với Nga có vẻ không chỉ là một vài sự kiện đơn lẻ dù Moscow vẫn là bên nhập khẩu hàng đầu các sản phẩm phi dầu mỏ của Baku trong nửa đầu năm 2025.

Từ khóa nóng bỏng nhất của những dịch chuyển này chính là “năng lượng”, chính xác là dầu mỏ và khí đốt.

Nga giảm dần ảnh hưởng

Ảnh hưởng của Nga tại khu vực này hiện đang ngày càng bị thách thức từ Trung Quốc, EU và Mỹ, đến Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và thậm chí cả các quốc gia vùng Vịnh giàu có. Các thế lực bên ngoài đang đóng vai trò kinh tế và địa chính trị ngày càng lớn mạnh ở Nam Kavkaz. Đặc biệt, Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục đe dọa trừng phạt các nước mua dầu của Nga.

Trong bối cảnh đó, Nga bắt tay Kazakhstan tìm cách mở rộng hoạt động vận chuyển dầu sang Trung Quốc thông qua đường ống Atasu-Alashankou của Kazakhstan. Kazakhstan (và Kyrgyzstan) cũng dẫn đầu các thị trường xuất khẩu điện của Nga trong nửa đầu năm 2025. Tuần qua, Nga cùng Kazakhstan và các nước khác trong liên minh OPEC+ là Saudi Arabia, Iraq, UAE, Kuwait, Algeria và Oman cũng đã thống nhất tăng sản lượng dầu thêm 548 nghìn thùng mỗi ngày vào tháng 9.

Ở chiều ngược lại, để tránh phụ thuộc vào đường ống Nga trong hoạt động xuất khẩu dầu đến thị trường châu Âu, Kazakhstan đã quyết định tăng khối lượng vận chuyển dầu qua đường ống Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC). Đường ống BTC là dự án liên kết với tổng chiều dài 1.768 km, trong đó 443 km đi qua lãnh thổ của Azerbaijan, 249 km qua Georgia và 1.076 km qua Thổ Nhĩ Kỳ, chủ yếu nhằm mục đích vận chuyển dầu từ Azerbaijan tới Thổ Nhĩ Kỳ.

Dấu ấn của Mỹ

Dấu ấn mạnh mẽ nhất của Mỹ tại khu vực chính là xoay quanh tranh chấp kéo dài hàng thập kỷ giữa Azerbaijan và Armenia. Không phải vô tình sự kiện ký kết hòa bình chính thức ngày 8/8 lại diễn ra tại Washington. Từ lâu, Mỹ, Nga và Pháp đã nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho khu vực, đặc biệt thông qua Nhóm hành động Minsk do 3 nước này đồng chủ trì. Tuy nhiên hoạt động hòa giải chung có phần chững lại do căng thẳng Nga-Mỹ-EU.

Tháng 3/2025 đại diện ngoại giao của Azerbaijan và Armenia tuyên bố đã sẵn sàng cho một hiệp ước hòa bình. Mỹ đứng ra soạn thảo đề xuất 12 điểm, bao gồm các vấn đề như công nhận lẫn nhau về biên giới, cơ chế phân định ranh giới và các đảm bảo an ninh quốc tế. Mỹ cũng đề nghị đóng vai trò vừa là bên tạo điều kiện vừa là bên bảo lãnh cho thỏa thuận hòa bình và quá trình tái thiết Hành lang Zangezur, trao cho Washington quyền độc quyền phát triển hành lang chiến lược này.

Hành lang Zangezur kết nối đất liền Azerbaijan với vùng đất tách biệt Nakhchivan qua Armenia, hỗ trợ liên kết Azerbaijan-Thổ Nhĩ Kỳ, giảm sự phụ thuộc vào các tuyến đường trung chuyển qua Iran và Nga, củng cố vị thế của Baku như một cường quốc hậu cần và năng lượng trong khu vực. Một nền hòa bình thực sự giữa Armenia và Azerbaijan sẽ không chỉ thay đổi quan hệ song phương. Nó sẽ định hình lại cấu trúc địa kinh tế của toàn bộ Nam Kavkaz.

Đối với Tổng thống Trump, người đã đặt việc giải quyết các cuộc xung đột làm ưu tiên chính sách đối ngoại trước thềm cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2026, việc thể hiện vai trò trung gian sẽ tiếp tục là một chiến thắng mà ông đưa vào bảng thành tích. Nhưng không chỉ dừng lại ở thỏa thuận hòa bình. Giới bình luận cho rằng, đằng sau sự nhiệt tình của Mỹ là mục tiêu mở rộng khuôn khổ Hiệp định Abraham về phía Đông, bao gồm Azerbaijan và các quốc gia Trung Á như Uzbekistan và Kazakhstan.

Hiệp định Abraham là sáng kiến của Mỹ thúc đẩy tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa Israel và các quốc gia Hồi giáo chiếm đa số.

Một bài báo bình luận: “Tầm nhìn của Tổng thống Donald Trump về Hiệp định Abraham không bao giờ chỉ giới hạn ở vùng Vịnh. Các cố vấn của ông nhìn thấy tiềm năng trong việc kết hợp các quốc gia Hồi giáo, đặc biệt là những quốc gia có chung lợi ích trong việc chống lại ảnh hưởng của Iran, hội nhập với các thị trường phương Tây và tăng cường hợp tác an ninh với Israel và Mỹ".

Sự nổi lên của Trung Quốc

Không thể không nhắc tới sự hiện diện của Trung Quốc với sự kiên trì theo đuổi sáng kiến Vành đai và Con đường cùng mạng lưới Hành lang Trung tâm (Middle Corridor) xuyên qua Trung Á-Nam Kavkaz. Ngày 7/8, Công ty Trung Quốc China Railway Container Transport Co., Ltd. (thông qua công ty con "Chinese Railway Container Transport LLC") đã chính thức tham gia liên doanh đường sắt Azerbaijan-Kazakhstan-Georgia. Liên doanh này được thành lập nhằm nâng cao và đơn giản hóa vận tải hành khách dọc theo Hành lang Trung tâm, trở thành nhà điều hành thống nhất cho tuyến đường thương mại ngày càng mang tính chiến lược này.

Cũng trong ngày 7/8, Bộ trưởng Giao thông Tajikistan Azim Ibrohim và Bộ trưởng Giao thông Thổ Nhĩ Kỳ Abdulkadir Uraloglu đã có cuộc trao đổi thẳng thắn về tình hình thực tế của hành lang giao thông Trung Quốc-Tajikistan-Uzbekistan-Turkmenistan-Iran-Türkiye-châu Âu, nhằm mục đích tận dụng và phát triển hơn nữa hành lang này. Trước đó vài ngày, Georgia cũng đã được mời tham gia dự án Đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan với triển vọng tích hợp tuyến đường sắt này vào hệ thống hành lang vận tải quốc tế, đặc biệt là Hành lang Trung tâm.

Năm nay, Trung Quốc sẽ đăng cai Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) thường niên. Mười quốc gia thành viên sẽ tham dự trong đó có Nga, Kyrgyzstan, Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan… Các chỉ số thương mại giữa Trung Quốc và Kyrgyzstan, Kazakhstan… ngày càng tăng. Nhưng đặc biệt phải kể tới Uzbekistan. Chỉ trong 2 tuần qua, các hoạt động liên quan hợp tác hai bên đã diễn ra liên tục trên tất cả các lĩnh vực: năng lượng, khí đốt, ngân hàng, khai khoáng, công nghiệp, sản xuất…

Quân cờ hay người cùng chơi?

Quay trở lại các hoạt động ngoại giao, chính trị, kinh tế giữa các quốc gia trong khu vực, bên lề LLDCs đã liên tục diễn ra các cuộc gặp song phương, đa phương giữa các quốc gia Uzbekistan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Armenia. Các phái đoàn ngoại giao, kinh tế các nước cũng tổ chức nhiều chuyến viếng thăm lẫn nhau, thảo luận các vấn đề đa dạng từ trao đổi hàng hóa tới chiến lược phát triển vùng.

Không chỉ vậy, một số quốc gia cũng đang thể hiện rõ ràng hơn vai trò dẫn dắt của mình với các nước láng giềng. Cụ thể là các hoạt động hỗ trợ của Azerbaijan với Syria - đất nước đang đối mặt với chiến tranh và khủng hoảng nặng nề.

Azerbaijan tuyên bố sẽ cung cấp 3,4 triệu m³ khí đốt mỗi ngày cho Syria. Hay những liên kết chặt chẽ giữa Uzbekistan và Afghanistan, trong đó thương mại giữa Uzbekistan và Afghanistan đạt 1,1 tỷ USD, xuất khẩu của Uzbekistan sang Afghanistan là hơn 1 tỷ USD.

Rõ ràng, những diễn biến liên tục cho thấy Trung Á-Nam Kavkaz đang là một điểm nóng cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn, đặc biệt là Mỹ-Nga-Trung Quốc. Bàn cờ tới lúc này không thể coi là đã ngả về bên nào. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là các quốc gia Trung Á-Nam Kavkaz hoàn toàn không bị động. Họ biết tận dụng lợi thế vị trí chiến lược của mình để thúc đẩy tăng trưởng, chiếm lĩnh vai trò quan trọng hơn trong chuỗi vận động chính trị kinh tế thế giới.

Theo: báo TGVN